BENE MERENTES. PATRONI NASZYCH ULIC

---

Dzisiaj na naszych oczach zmienia się Zyrardów. Pięknieją ulice, wyrastają nowe domy. Spełnia się wielkie marzenie piewcy naszego miasta, Pawła Hulki-Laskowskiego, który marzył o pięknym i zasobnym mieście. W wirze codziennych zajęc, zwróceni ku przyszłości przemierzamy ulice naszego miasta, często nie zwracając uwagi na to, komu są one poświęcone.
Patronami ulic sa ludzie prawi i uczciwi, ktĂłrzy dobrze zasłuĹźyli się dla miasta, regionu i kraju. Nazwa ulicy im się po prostu naleĹźy, jako – panis bene mere ntium (chleb dobrze zasłuĹźonych). Warto czasem przystanąć i poswięcić chwile refleksji postaci, ktĂłrej nazwisko widzimy na niebieskiej tabliczce. Chcielibyśmy opowiedzieć o jednym z nich …

JAN DEKERT (1738 – 1790).
TRYBUN POLSKIEGO MIESZCZAŃSTWA.

W dobie panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego wśród elit społecznych upadającej Rzeczypospolitej zaczął rodzić się ruch reform, które miały przekształcić nasz kraj w nowoczesne, sprawnie funkcjonujące państwo. Okazją do ich realizacji stały się rozpoczęte w 1788 roku obrady Sejmu Wielkiego. Obok spraw politycznych (sojusz z Prusami), czy finansowych (wprowadzenie podatków od szlachty i duchowieństwa) na sejmie poruszono też problematykę społeczną. Rzeczypospolita Obojga Narodów była państwem stanowym, w którym pełnię praw, politycznych, ekonomicznych i społecznych miały tylko dwa stany: szlachta i duchowieństwo. Aby zatrzeć podziały stanowe i zaszczepić wśród warstw niższych świadomość obywatelską należało rozszerzyć krąg osób stanowiących o losach Rzeczypospolitej.

Gorącym zwolennikiem przyznania praw obywatelskich mieszczaństwu był Jan Dekert. Urodził się w 1738 roku w Bledzewie koło Międzychodu w Wielkopolsce. Pochodził z ubogiej rodziny. Nie wiemy, jakie miał wykształcenie, ani jak trafił do Warszawy. W stolicy zajął się handlem. Początkowo prowadził sklep sukienniczy, a następnie w kwietniu 1766 wraz z kilkoma magnatami zawiązał Kompanię Manufaktur Wełnianych. Dziesięć lat później wraz z Piotrem Blankiem i Jędrzejem Rafałowiczem wziął w dzierżawę od Komisji Skarbu Koronnego monopol tabaczny. Majątku dorobił się dopiero na dostawach dla armii rosyjskiej na pograniczu Rzeczypospolitej. Część swoich funduszy ulokował Dekert w nieruchomościach zakupując dobra ziemskie, do czego prawo dała mu konstytucja sejmowa z 1775 roku. Ale jego zainteresowania nie koncentrowały się tylko na działalności ekonomicznej. Już w 1769 roku został ławnikiem w sądzie miejskim, a w roku 1786 za 80.000 złp wydzierżawił na 6 lat teatr warszawski.

W latach Sejmu Czteroletniego Dekert nawiązując do haseł francuskiego Oświecenia rozpoczął walkę o rozszerzenie praw publicznych dla mieszczaństwa i stał się obrońcą spraw miejskich. Dlatego też występował przeciwko Żydom, uważając ich za przeszkodę na drodze do rozwoju silnego polskiego mieszczaństwa. W tej sprawie wystąpił w grudniu 1788 z memoriałem do Sejmu Wielkiego, postulując niedopuszczenie ich do handlu w Warszawie.

WkrĂłtce jego aktywność przyniosła mu urząd prezydenta miasta starej Warszawy, ktĂłrą to funkcję sprawował od lutego 1789 roku. Z inspiracji Hugona Kołłątaja w dniu 27 listopada 1789 roku Dekert zorganizował zjazd przedstawicieli 141 miast krĂłlewskich Rzeczypospolitej, ktĂłrzy podpisali memoriał do krĂłla, domagający się przyznania praw publicznych mieszczaństwu. Żądano w nim dopuszczenia mieszczan do udziału w posiedzeniach sejmu, rozciągnięcia na stan mieszczański przywileju nietykalności osobistej bez wyroku sądowego („Neminem captivabimus nisi iure victum”) oraz prawa nabywania dĂłbr ziemskich.

Dla wywarcia presji na monarchę, 2 grudnia 1789 roku ubrani na czarno przedstawiciele miast (stąd nazwa „czarna procesja”) udali się z memoriałem na audiencję do krĂłla. Stanisław August Poniatowski zganił co prawda „rewolucyjne działania” Dekerta, ale memoriał przyjął. Co więcej podjął dzieło realizacji mieszczańskich postulatĂłw. JuĹź 28 grudnia Sejm wyznaczył specjalną deputację do miast krĂłlewskich, a Dekert został wybrany na przewodniczącego 7 plenipotentĂłw generalnych do pilnowania interesĂłw miast na Sejmie. Nie mogąc doczekać się uchwalenia ustawy o prawach dla mieszczaństwa zrzekł się urzędu 20 lutego 1790 roku, jednak juĹź 3 dni później wybrano go ponownie na prezydenta stolicy. ZaangaĹźowanie polityczne Dekerta nie wpłynęło korzystnie na jego interesy, wskutek licznych zaniedbań jego majątek osobisty popadł w ruinę. Liczne troski spotęgowały teĹź kłopoty ze zdrowiem. Jan Dekert nie doczekał sukcesu politycznego. Zmarł 4 paĹşdziernika 1790 roku.

Jednak uporczywa walka przyniosła owoce niespełna pół roku później, 18 kwietnia 1791 roku Sejm Wielki przyjął ustawę autorstwa Jana Suchorzewskiego „Miasta nasze wolne w państwach Rzeczypospolitej”. Pełni praw mieszczanom nie przyznano, ale droga do uzyskania obywatelstwa została otwarta. Zezwolono na swobodny wybĂłr władz miejskich i rozciągnięto na mieszczan przywilej nietykalności osobistej. Przyznano im teĹź przywilej wysyłania na sejm 24 plenipotentĂłw, z głosem aktywnym w sprawach miejskich. Podobnie jak szlachcie zezwolono mieszczanom na nabywanie i dziedziczenie dĂłbr ziemskich, a nade wszystko na kaĹźdym sejmie miano od tej pory przyjmować do stanu szlacheckiego kilkadziesiąt rodzin spośrĂłd najbardziej wyróşniających się społecznie, intelektualnie i majątkowo właścicieli posesji miejskich.

Dopiero w konstytucji Księstwa Warszawskiego, w 1807 roku mieszczanie polscy znaleĹşli długo oczekiwane słowa: „Znosi się niewola, wszyscy obywatele są rĂłwni w obliczu prawa …”

Sławomir Maszewski