Wiedzę o Piotrze Wysockim wynosimy zwykle ze szkoły. Cóż więcej można powiedzieć o twórcy sprzysiężenia w Szkole Podchorążych Piechoty, współautorze planu Nocy Listopadowej, dowódcy grupy podchorążych, którzy 29 XI 1830 roku rozpoczęli w Warszawie antyrosyjskie powstanie?
A jednak, niewielu wie, jak potoczyły się dalej losy człowieka, który za życia stał się legendą, i co ważniejsze potrafił udźwignąć jej ciężar.
Piotr Jacek Wysocki urodził się 10 IX 1797 roku w Winiarach, przysiółku Warki jako czwarty syn zubożałego szlachcica Jana Odrowąża Wysockiego i Katarzyny Brzumińskiej.
Ojciec obumarł go w 1808 roku, gdy miał 11 lat. W roku 1810 Piotr rozpoczął nauki w gimnazjum pijarów przy ulicy Długiej. Po ich zakończeniu 10 XII 1818 roku wstąpił jako kadet do pułku grenadierów gwardii. Dwa lata później został sierżantem i instruktorem musztry w swoim pułku, a w roku 1824 przyjęto go do Szkoły Podchorążych Piechoty, gdzie w dniu 29 V 1927 roku otrzymał awans na podporucznika. Wychowany w atmosferze rodzącego się romantyzmu, nie godząc się na represje rosyjskie, zawiązał spisek i poderwał podchorążych oraz patriotycznie nastawioną młodzież do powstania.
Uznany za radykała za dyktatury Józefa Chłopickiego został przejściowo aresztowany, a następnie posłany na prowincję jako inspektor gwardii ruchomych w województwie sandomierskim. Dopiero detronizacja Romanowów przez Sejm Królestwa Polskiego w dniu 25 I 1831 roku przyniosła mu awans do stopnia kapitana i honorową nominację na adiutanta naczelnego wodza. Następnie przydzielono do 7 pułku piechoty.
Ze swoim pułkiem walczył w bitwach pod Dobrem (17 II) i Olszynką Grochowską (25 II ). Za dzielność został odznaczony przez Jana Skrzyneckiego złotym krzyżem wojskowym.
Następnie przydzielony do korpusu gen. Józefa Dwernickiego bił się pod Boremlem na Wołyniu (18-20 IV). Po tej bitwie otrzymał awans na majora. Kiedy korpus Dwernickiego przekroczył granicę austriacką wraz z innymi żołnierzami został internowany. Jednak nie zrezygnował z walki. W maju 1831 roku uciekł z niewoli i powrócił do Królestwa Polskiego. Jako dowódca 10 pułku piechoty 21 VI odbił z rąk nieprzyjaciela Kazimierz Dolny nad Wisłą, a w 5 dni później znalazł się na warszawskiej Woli broniąc Rosjanom dostępu do miasta. Jako jedyny ze swoimi żołnierzami w kontrnatarciu dotarł do reduty wolskiej, choć wiedział co mu grozi jeśli dostanie się w ręce rosyjskie. Ranny odłamkiem granatu w lewą nogę znalazł się w kościółku zamienionym na lazaret i dostał się do niewoli.
Car Mikołaj I chciał urządzić pokazowy proces przywódców powstania, ale poza Wysockim i członkiem Rządu Narodowego Wincentym Niemojowskim, nie udało się pojmać nikogo więcej. Wysocki przesłuchiwany nieustannie od 19 XI 1832 do 31 VIII 1833 nikogo nie obciążył. Podczas przygotowań do procesu nikt z rosyjskiej i polskiej palestry nie chciał go bronić.
W dniu 29 XI 1833 (data nieprzypadkowa! ) dziewięciu sędziów (5 Rosjan i 4 Polaków) Sądu Najwyższego Kryminalnego uznało Wysokiego winnym zbrodni buntu, morderstw na generałach oraz zamachu na życie wlk. ks. Konstantego i skazało go na śmierć przez ćwiartowanie.
Nawet w tej sytuacji Wysocki zachował godną postawę. Ostatnie jego słowa w sądzie brzmiały: „Nie spodziewałem się za moje czyny otrzymać żadnej łaski, ani darowania winy mojej”. Dumnie odmówił też napisania prośby o łaskę do cara: „Nie dlategom broń podnosił, aby prosić cesarza o łaskę, ale dlatego żeby jej mój naród nigdy więcej nie potrzebował”.
W obawie przed reakcją europejską car wydał 16 IX 1834 roku ukaz o łasce. Na jego mocy zmieniono Wysokiemu wyrok na 20 lat katorgi na Syberii. Skuty łańcuchem przemierzył szlak polskich zesłańców. Od 2 VI 1835 roku pracował wraz z kryminalistami w gorzelni w Aleksandrowskoje (70 km na północ od Irkucka). Nie załamał się jednak i próbował uciekać.
Wydany przez Feliksa Kasperskiego (pospolitego złodzieja podającego się za zesłańca politycznego) wpadł w rosyjską pułapkę. Ranny, został ujęty przez Rosjan wraz z 5 towarzyszami 24 VI 1835 roku. Sąd przedłużył mu katorgę o 3 lata i skazał na tysiąc uderzeń knutem. Straszliwie skatowany przeżył, ale dolegliwości odczuwał do końca życia.
W początkach 1836 roku przeniesiono go do Akatuj w Kraju Nerczyńskim. Już rok później próbował ponownie uciekać z 3 Rosjanami. Za próbę ucieczki zamknięto go w karcerze. Dopiero w 1842 roku pozwolono mu osiedlić się w wiosce Zakraja koło Akatuj. Aby pozyskać środki na utrzymanie zbudował tam fabryczkę mydła.
Po 23 latach pobytu na Syberii, w 1857 roku okazano mu wreszcie łaskę i zezwolono na powrót do Królestwa Polskiego z zakazem pobytu w Warszawie. Osiadł w Warce. Ze składek obywateli kupiono mu 40-morgową posiadłość na skraju miasteczka. W powstaniu styczniowym nie wziął udziału, nie rozumiał tej nowej epoki, a i jego zdrowie pozostawiało wiele do życzenia. W Nowy Rok 1875 roku stracił wzrok.
Okradany przez służbę zmarł w nędzy 6 I 1875 roku.
Piotr Wysocki został bohaterem jednej, wspaniałej, powstańczej Nocy, a los nie oszczędził mu okrutnego i zbyt długiego życia. Nietrudno jest dla Sprawy ginąć, znacznie trudniej jest tylko dla niej żyć…
Sławomir Maszewski
